Seensa
Muummee nama tokkoo maal akka ta’e hubachuun fedhii, hawwii hojii, fi sadarkaa barnootaa isaanii irratti hubannoo guddaa kennuu danda’a. Muummeen barnoota addaa barattoonni kolleejjii ykn yunivarsiitii yeroo barnoota isaanii digirii jalqabaa irratti adda ta’aniidha. Kaarikulamii ijoo isaan hordofan kan murteessu yoo ta’u, yeroo baay’ee daandii ogummaa isaanii gara fuula duraa irratti dhiibbaa qaba. Gabaa hojii yeroo hunda jijjiiramaa jiru keessatti, muummee sirrii filachuun dandeettii ofii gaaffii industirii wajjin walsimsiisuuf murteessaadha. Dirreewwan ati . Akkuma muummee barnoota guutuu fi milkaa'aa ta'e fiduu danda'a.
barnoota olaanoo keessatti muummee hiikuu .
Muummeen barattuu kolleejjii ykn yunivarsiitii tokkoof xiyyeeffannoo barnootaa isa jalqabaa yoo ta’u, kunis tuuta barnootaa beekumsaa fi dandeettii addaa damee murtaa’e tokko irratti kennu of keessaa qaba. Xiyyeeffannaan kun barattoonni barnoota isaan quuqama qaban keessa gadi fageenyaan akka lixan kan taasisu yoo ta’u, ulaagaalee digirii isaaniif barbaachisu guutaniiru. Muummeewwan barnoota aadaa kanneen akka baayoloojii, seenaa, fi injinariingii irraa kaasee hanga qorannoo ogummaawwan adda addaa kanneen dameewwan hedduu walitti fidan ta’uu danda’u.
Filannoon muummee tokkoo imala barnootaa bocuu qofa osoo hin taane carraa hojii gara fuula duraatiif waltajjii kaa’a. Barattoonni yeroo muummee filatanii fedhii, cimina, fi galma yeroo dheeraa isaanii ilaaluun barbaachisaa dha. Ragaan istaatiksii Giddugala Istaatistiksii Barnootaa Biyyaalessaa irraa argame akka agarsiisutti, muummeewwan tokko tokko, kan akka saayinsii kompiitaraa fi dameewwan kunuunsa fayyaatiin walqabatan guddina guddaa kan argan guddina teeknooloojii fi fedhii hawaasaa irraa kan ka’edha.
Qabxiilee filannoo guddaa irratti dhiibbaa geessisan .
Wantoonni hedduun yeroo muummee filattu murtoo barattootaa irratti dhiibbaa qabu. Dantaan dhuunfaa waan hunda caaludha; Dhimma namni tokko quuqama qabu qo’achuun hirmaannaa fi kaka’umsa ni dabala. Abdii hojiis gahee murteessaa qaba. Dirreewwan fedhii olaanaa fi mindaan bu’aa guddaa argamsiisu yeroo baay’ee barattoota tasgabbii maallaqaa eebbifamuu booda kaayyeffatan hawwata.
Maatii irraa eegamu fi aadaan murtii kana irrattis dhiibbaa uumuu danda’a. Aadaa tokko tokko keessatti ogummaawwan tokko tokko kabaja guddaa kan qaban yoo ta’u, barattoonni muummeewwan hojiiwwan sana waliin walsimsiifaman hordofuuf dhiibbaan itti dhaga’amuu danda’a. Dabalataanis, yeroo mana barumsaa sadarkaa lammaffaa, gorsaa, fi gorsi gorsitoota qajeelfamaa barattootaaf saaxilamuun barattoota gara muummee adda addaatti qajeelchuu danda’a.
Madaallii fi of ilaaluudhaan dandeettii ofii hubachuun murteessaadha. Meeshaaleen akka qormaata dandeettii fi gorsa hojii ciminaa fi fedhii dhuunfaa irratti hundaa’uun muummeewwan mijatoo ta’an irratti hubannoo kennuu danda’u. Ogeessota damee fedhii irratti bobba’anii fi leenjii hojii irratti hirmaachuunis murtii guddaa kana beeksisuu danda’a.
Dhiibbaa muummeewwan daandii hojii irratti qaban .
Guddaan tokko qabxii seensaa eebbifamtuu gara humna hojiitti qabu irratti dhiibbaa guddaa qaba. Hojjechiistonni yeroo baay’ee kaadhimamaa beekumsaa fi dandeettii addaa hojii sanaaf barbaachisaa ta’e barbaadu. Fakkeenyaaf, dhaabbileen injinariingii eebbifamtoota digrii injinariingii kan barbaadan yoo ta’u, dhaabbileen teeknooloojii iyyattoota seenaa saayinsii kompiitaraa ykn teeknooloojii odeeffannoo qaban dursa kennu.
Haa ta’u malee, muummeewwan tokko tokko ogummaawwan dabarfamuu danda’an industirii adda addaa keessatti hojiirra oolu ni dhiyeessu. Fakkeenyaaf, barnoota Liberal Arts tiin yaada qeeqaa, walqunnamtii fi xiinxala dameewwan akka gabaa, bulchiinsa, fi barnootaa keessatti gatii guddaa qabu horatu. Daddabbii muummeewwan akkasii eebbifamtoonni daandii hojii hedduutti akka madaqan taasisa.
Adeemsi dinagdee akkaataa muummeen carraa hojii irratti dhiibbaa geessisu irrattis dhiibbaa qaba. Yeroo jijjiirama teeknooloojii, muummeewwan STEM (Saayinsii, Teeknooloojii, Injinariingii, fi Herregaa) keessatti argaman carraa dabalataa kennuu danda’u. Akka Biiroon Istaatistiksii Hojjetaa Ameerikaatti, hojiiwwan STEM hojiiwwan sirna hin taane caalaa saffisaan akka guddatan tilmaamameera, kunis barbaachisummaa muummee ofii gaaffii gabaa wajjin walsimsiisuu cimsa.
Qormaata guddaa filachuu keessatti .
Meejar tokko filachuun murtoo egeree nama tokkoo irratti dhiibbaa geessisu murteessuu irraa kan ka’e sodaachisaa ta’uu danda’a. Fedhii waa’ee fedhii ykn sodaa filannoo dogoggoraa gochuu danda’a. Bal’inni filannoo har’a jiru walxaxiinsa kana irratti dabalata, yunivarsiitiiwwan sagantaalee addaa fi niche ta’an baay’inaan dhiyeessu.
Yaadni maallaqaas qormaata ta’a. Baasii barnootaa barattoota muummeewwan bu’aa invastimantii olaanaa akka dhiyeessan itti fudhatan filachuuf dhiibbaa uumuu danda’a, kunis baasii faayidaa dhugaa isaanii ta’uu danda’a. Akkasumas yaaddoon gabaa hojii dameelee beekamoo ta'an keessatti ni jira, kunis hojiin akka dorgomaa ta'u gochuu danda'a.
Dabalataanis, dhimmoonni sirnaa kanneen akka qabeenya argachuu dhabuu, gorsaa, fi qajeelfama gareewwan bakka hin buune haala wal hin madaalleen dhiibbaa geessisu. Barattoonni hundi waa’ee muummee isaanii murtoo sirrii akka kennan gargaaruu keessatti deeggarsa haqa qabeessa ta’e kennuuf tattaaffiin murteessaadha.
Tooftaalee muummee sirrii filachuuf gargaaran .
Walxaxiinsa muummee filachuu keessa darbuuf barattoonni tooftaalee hedduu qacaruu danda’u. Of madaaluun tarkaanfii bu’uuraa yoo ta’u, fedhii, gatii fi cimina irratti kan calaqqisu. Dhaabbileen barnootaa yeroo baayyee meeshaalee fi workshopii adeemsa kana keessatti gargaaran ni kennu.
Muummee ta’uu danda’anii fi daandii hojii isaan waliin walqabatan qorachuun barbaachisaa dha. Kunis kaarikulamii koorsii gamaaggamuu, miseensota faakiultii waliin haasa’uu fi waa’ee adeemsa industirii dubbisuu dabalata. Hojiin golboo fi leenjiin jireenya hojii guyyaa guyyaa dameewwan adda ta’an irratti muuxannoo qabatamaa fi hubannoo ni kenna.
Gorsitoota barnootaa fi gorsitoota hojii waliin bobba’uun qajeelfama dhuunfaa ta’e kennuu danda’a. Ogeeyyiin kun barattoonni muummeewwan adda addaa galma isaanii wajjin akkamitti akka hiriiruu fi tarkaanfii isaan galmaan ga’uuf barbaachisan akka hubatan gargaaruu danda’u. Akkasumas karoora barnootaa jijjiiramaa ta’ee fi yoo dantaan guddate jijjiiramaaf hayyamu qopheessuuf gargaaruu danda’u.
Gahee muummeewwan dachaa fi daa'imman xiqqaa .
Muummee dachaa hordofuun ykn daa’imman umuriin isaanii hin geenye dabaluudhaan barattoonni ogummaa isaanii akka bal’isanii fi filannoowwan hedduu banaa akka ta’an gochuudha. Malli kun ogummaawwan ogummaawwan adda addaa naannoo hojii walta’iinsa har’aa keessatti gatii guddaa qaban guddisuu, dameelee walitti makuun isaan dandeessisa.
Fakkeenyaaf, muummee daldalaa tokko kan saayinsii kompiitaraatiin daa’ima xiqqaa ta’e waliin wal-qabsiifnee barattuu dandeettii bulchiinsaa fi dandeettii teeknikaa hidhachiisa. Walnyaatinsi kun gahee hojii daldalaa teeknooloojii irratti xiyyeeffate keessatti qaxaramuu guddisuu danda’a. Haa ta'u malee, fe'iinsa hojii dabalataa fi yeroo kutannoo naannoo qorannoo hedduudhaaf barbaachisu ilaaluun barbaachisaa dha.
Dhaabbileen yeroo baay’ee sagantaa fi gorsa jijjiiramaa dhiyeessuudhaan daandii kana ni deeggaru. Barattoonni gorsaa isaanii waliin mariin osoo akkaadaamiitiin garmalee hin dheeressin ulaagaalee hunda guutuu akka danda’an mirkaneessuu qabu.
muummeewwan jijjiiramaa jiran: Karoora barnootaa keessatti jijjiirama (flexibility) .
Barattoonni filannoo isaanii jalqabaa muummee fedhii isaanii guddachaa jiru ykn galma hojii isaanii wajjin walsimsiisuu dhiisuu akka danda’u hubachuun waan hin baratamne miti. Muummeewwan jijjiiramaa jiran murtee guddaa yeroo eebbaa fi karoora faayinaansii irratti dhiibbaa uumuu danda’uudha. Yuunivarsiitiin akkaataa idileetti adeemsa kanaaf haala mijeessuuf hojimaata qaba.
Barattoonni jijjiirama ilaalan akkaataa hojiin koorsii isaanii xumurame muummee haaraa irratti akkamitti akka hojjetu madaaluu qabu. Haala tokko tokko keessatti, qabxiin fi filannoo barnoota waliigalaa dabarsuu danda’a, harkifannaa xiqqeessuu danda’a. Gorsitoonni barnootaa ce’umsa kaartaan agarsiisuu fi ulaagaaleen barnootaa hundi akka guutaman mirkaneessuu keessatti gahee murteessaa qabu.
Daddabbii qabaachuun sirna barnoota olaanoo keessatti faayidaa ijoo barattoonni fedhii isaanii akka argataniifi fooyyessan kan taasisudha. Daddabbii kana hammachuun hojii barnootaa fi ogummaa keessatti itti quufinsaa fi milkaa’ina guddaa fiduu danda’a.
Fuuldurri muummee barnoota olaanoo .
Haalli barnoota olaanoo itti fufiinsaan guddachaa jira, guddina teeknooloojii, qormaata addunyaa, fi fedhii humna hojii jijjiiruun dhiibbaa qaba. Dirreewwan mul’atan kanneen akka sammuu namtolchee, anniisaa itti fufiinsa qabu, fi xiinxala daataa muummee haaraa uumuu fi kanneen jiran jijjiiraa jiru.
Qorannoon ogummaawwan adda addaa caalaatti mul’achaa jira, siiloowwan akaadaamii aadaa diigaa jiru. Jijjiiramni kun rakkoolee walxaxaa addunyaa dhugaa yeroo baay’ee beekumsa dameelee hedduu irraa akka barbaadu hubata. Sagantaawwan dirree irratti tumsa jajjabeessan barattoota haala roga hedduu qaban hojiiwwan ammayyaatiif qopheessa.
Barnoonni onlaayinii fi micro-credentialing akkaataa muummeewwan itti caaseffamanii fi kennaman irra deebiin bocaa jiru. Filannoon kun haala jijjiiramaa fi dhaqqabummaa kan kennu yoo ta’u, barattoonni barnoota isaanii fedhii fi sagantaa adda ta’etti akka mijeessan kan taasisudha. Dhaabbileen sagantaa walmakaa dhiyeessuu fi teeknooloojii fayyadamuun muuxannoo barumsaa guddisuudhaan madaqsaa jiru.
Goolaba
Maaltu muummee nama tokkoo murteessuunis waa'ee imala barnootaa fi kallattii ogummaa isaanii waan baay'ee mul'isa. Murtee fedhii dhuunfaa, gaaffii gabaa, fi adeemsa hawaasaatiin dhiibbaa irra ga'udha. dirree gadi fageenyaan qorachuudhaan isaan . Akkuma muummee barnootaa milkaa’inaafi raawwii hojiif of kaa’u.
Adeemsi muummee filachuu walxaxaa fi nuanced dha, of ilaaluu fi qorannoo barbaada. Deeggarsa qabeenya barnootaa fi fedhii madaqsuutiin barattoonni filannoo murteessaa kana haala bu’a qabeessa ta’een qajeelchuu danda’u. Fuuldurri hojii guddachaa dhufuun barbaachisummaan muummee ofii dantaa dhuunfaa fi fedhii addunyaa waliin walsimsiisuun barbaachisaa ta’aa dhufeera.
